شعر حافظ، عصارۀ فرهنگ ایرانی
سعید حسامپور
رییس مرکز حافظشناسی
خواجه شمسالدین محمد شیرازی متخلص به «حافظ»، شاعر غزلسرای قرن هشتم، به باور بیشتر صاحبنظران ۷۲۷ ه.ق در شیراز چشم به جهان گشود.
عصری که این شاعر بلندآوازه در آن زیسته، دورهای پرآشوب و نفسگیر بوده است. آرامش و نشاط اجتماعی موجود در روزگار حکومت ابواسحاق اینجو، به سرعت سپری میشود و آل مظفر با رویکردی متفاوت در حکومتداری جای خاندان اینجو را تصاحب میکنند. تنشهای فراوان این روزگار، بیگمان بر زندگی و اندیشۀ حافظ اثرگذاشته است که بازتاب آن را میتوان در شعر او به روشنی پیدا کرد. حافظ زندگی را با نگاهی بس ناپایدار میبیند و خیاموار به دنیا مینگرد.
هم ژرفای اندیشۀ مولوی را میتوان در سپهر اندیشگانی او یافت و هم درنگ رازآمیز و پرسشهای حیرتآلود خیام را؛ هم نگاه زلال و شور حماسی و برقآسای فردوسی را میتوان در ستیز و جدال با ریاکاران مدعی دینداری در شعر و اندیشۀ حافظ دید و هم طبع شیرین و عاشقانۀ سعدی را. همچنین میتوان تأثیر ساختار و محتوای عمیق و شگفت قرآن را به زیبایی در شعر او به نظاره نشست. اینگونه است که شعر حافظ عصارۀ اندیشه و فرهنگ ما ایرانیان شده است و بازتاب دهندۀ شیوۀ اندیشیدن، گریستن، خندیدن و رفتارهای تناقضگونۀ ما.
توانایی بیمانند حافظ در چینش و ترکیب واژهها چنان است که ایرانیان از روزگار زیستن او تاکنون بیوقفه شیفتۀ شعرش بودهاند و واکنشهای متفاوت و متضاد نسبت به شعر و اندیشۀ او گویای همین موضوع بوده است. در دوران معاصر پژوهشگران و علاقهمندان حافظ در ایران و سراسر جهان دربارۀ او، آثار گوناگون و بیشماری به مخاطبان عرضه کردهاند و این مسیر هم چنان ادامه دارد.
با توجه به جایگاه برجسته و بلند این شاعر، ضرورت راه اندازی مرکزی مستقل برای گردآوری، جهت دادن به امور مربوط به حافظشناسی، مرکز حافظشناسی تأسیس شد.
مرکز حافظشناسی نهادی مستقل (غیردولتی)، فرهنگی و علمی است که بهمنظور تقویت و گسترش فعالیتهای مربوط به حافظ و توسعۀ پژوهشهای تخصصی در پیوند با زندگی، اندیشه و شعر حافظ، در سال ۱۳۷۵ ه.ش در محل حافظیۀ شیراز آغاز به کار کرد. در این مرکز، با نظر به اهداف و برنامههای پژوهشی، مجموعهای ارزشمند از اسناد، نسخههای چاپی دیوان، ترجمهها و شرحهای معتبر شعر حافظ، کتابهای تحقیقی، مقالهها، سخنرانیها، گزارشها و نرمافزارهای رایانهای فراهم آمده است. ارزیابی طرحهای علمی، برگزاری نشستهای تخصصی، حمایت از مطالعات حافظپژوهی و چاپ و انتشار دستاوردهای تحقیقی از مهمترین اهداف این مرکز است.
برخی از فعالیتهای مرکز حافظشناسی عبارتنداز: برگزاری برنامههای علمی یادروز حافظ؛ برگزاری نشستهای علمی حافظانه؛ برگزاری کلاسهای آزاد حافظخوانی؛ انتشار مجلهی تخصصی حافظپژوهی؛ انتشار نشریۀ عمومی آینهدار جمال؛ اعطای نشان درجۀ یک علمی حافظشناسی؛ تقدیر از حافظپژوهان؛ کرسی پژوهشی حافظ و جذب دانشجوی پسادکتری؛ انعقاد تفاهمنامهها برای توسعۀ فعالیتهای حافظانه؛ اعطای پژوهانه به پژوهشگران حوزۀ حافظ؛ برگزیدن کتاب سال حافظ؛ چاپ و نشر کتاب.
امید است همۀ پژوهشگران و علاقهمندان به حافظ بتوانند با کمک یکدیگر و همافزایی بیشتر به تبیین و تحلیل گستردهتر اندیشه و افکار او بپردازند و جهانیان را با این شاعر نامآشنای فارسیزبان آشنا سازند.