محمد دبیرمقدم هفتاد ساله شد

حداد عادل در مراسم جشن تولد هفتاد سالگی محمد دبیرمقدم گفت: محمد دبیرمقدم خیرخواه، جّدی و سختگیر است و با این روحیۀ مسئولانه کارهای علمی فرهنگستان را پیش می‌برد.

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان زبان وادب فارسی؛ غلامعلی حداد عادل در مراسمی که به مناسبت هفتاد سالگی محمد دبیرمقدم عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برپا شده بود، گفت: هفتاد سالگی محمد دبیرمقدم را تبریک می‌گویم و بسیار خوشحالم که ما بخت آن را داریم که از همکاری و راهنمایی و هدایت مشتاقانۀ ایشان در فرهنگستان برخوردار هستیم.

او افزود: محمد دبیرمقدم همان‌قدر که خیرخواه هستند، جّدی و سخت‌گیر هم هستند و با جدیّتی که از او سراغ دارم کارهای علمی فرهنگستان به‌خوبی پیش می‌رود. او بسیار بی‌طرفانه، امّا مسئولانه کارهای فرهنگستان را پیش می‌برد. چیزی که من در پانزده سال گذشته به تجربه دریافتم.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان سخنانش برای محمد دبیرمقدم سلامتی و طول عمر طلب کرد.

در ادامه فتح‌الله مجتبائی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: دبیرمقدم شخصیتی بین‌المللی است، ای کاش در ایران او را همان‌گونه که در عرصۀ بین‌المللی می‌شناسند، می‌شناختند. تألیفات و آثار او بسیار ارزشمند است و ایشان شاگردان خوبی تربیت کرده‌اند و خدمات او در حوزۀ زبان‌شناسی بسیار ارزشمند است.

محمد دبیرمقدم، معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: من بسیار خوشحالم که امروز در جمع شما هستم و واقعا از بن جان شرمندۀ صفا و صمیمیت و بزرگواری شما هستم. او در ادامه با اشاره به حضورش در هفتمین همایش بین‌المللی زبان‌های ایرانی در دانشگاه دولتی مسکو گفت: این همایش پیش از همه‌گیر شدن کرونا برپا شده بود و در چنین همایش‌هایی مرسوم است که میهمانی‌هایی با حضور سخنرانان و میهمانان همایش برپا می‌شود؛ در میهمانی‌ای که به‌همین مناسبت برپا شده بود، پروفسور ایوانف، مدیر گروه زبان فارسی دانشگاه دولتی مسکو، اعلام کرد که امروز تولد محمد دبیرمقدم است و از من خواست چند کلمه‌ای دربارۀ خودم سخن بگویم.

دبیرمقدم افزود: من در سخنان کوتاهی گفتم چیزی ندارم که دربارۀ خودم بگویم؛ امّا خوشحالم که از سرزمینی می‌آیم که امروز هفتاد تن از متخصّصان زبان و فرهنگ ایرانی از سراسر دنیا در دانشگاه دولتی مسکو به خاطر فرهنگ، تمدن و تاریخ آن، دور هم جمع شده‌اند. این مایۀ افتخار من است و هر روز که می‌گذرد بر خود می‌بالم که در این سرزمین زاده و پرورش یافته‌ام و هر روز که می‌گذرد، ارادت و شیفتگی من به شکوفایی تمدن ایران بیشتر می‌شود.

او افزود: من به‌تازگی از یک سفر شخصی از آمریکا بازگشته‌ام. در این سفر به دانشگاه شیکاگو رفتم تا از تازه‌ترین دستاوردهای علم زبان‌شناسی آگاه شوم علت این سفر این بود که نباید از جهان علم فاصله گرفت. چون با یک غفلت کوچک سال‌ها در حوزه‌های علمی عقب می‌افتیم.

دبیر علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بخش دیگر سخنانش با اشاره به برگزاری همایش زبان‌شناسی که در اسفندماه برگزار خواهد شد، گفت: در این همایش دربارۀ گونه‌های زبان‌شناسی و تعامل زبان‌شناسی و باستان‌شناسی صحبت خواهم کرد.

او افزود: ریچارد فرای در مقالۀ کوتاه و فاضلانه‌ای، تصویر بسیار روشن و گویایی از ایران و تمدن ایرانی ارائه کرده است. او در این مقاله می‌گوید اگر سامانیان در هر جای دیگر ایران استقرار داشتند باز هم این آثار باعظمت و عظیم ادبی را از خود به یادگار می‌گذاشتند.

دبیرمقدم در بخش دیگر سخنانش گفت: سیزده سال است که بخشی از دل‌مشغولی من بازخوانی تاریخ زبان فارسی است و تاکنون هشت دفتر دربارۀ تاریخ زبان فارسی نوشته‌ام و این کار همچنان ادامه دارد. تاریخ و تمدن فارسی بسیار باشکوه است و با تمام کارهایی که تاکنون در این حوزه انجام شده، حرف‌های بسیاری برای گفتن هست.

مسعود جعفری جزی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم در سخنانی گفت: فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مقایسه با سایر فضاهای علمی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بی‌شک در شکل‌گیری این فضا، تک‌تک ما نقش داریم و در این میان دکتر محمد دبیرمقدم نقش بسیار پررنگ و مهمی دارند. در فرهنگستان روابط میان افراد بسیار محترمانه است و این‌جا فارغ از تمام مسائل سیاسی، با وجود وجهۀ سیاسی رئیس فرهنگستان در اذهان عمومی؛ امّا فضای فرهنگستان بسیار علمی و فرهنگی است و در ایجاد این فضا نقش دکتر دبیرمقدم انکارناپذیر است.

مدیر گروه تحقیقات ادبی فرهنگستان افزود: محمد دبیرمقدم انسان بسیار شفاف و روشنی است و به قول امروزی‌ها سخنش را در لفافه نمی‌گوید و اهل قهر و آشتی نیست و در مواجهه با چنین فردی تکلیف ما همیشه روشن است و با این روحیه هرجا که نیاز به کمک او داشته باشیم، او در حد توانش دریغ نمی‌کند.

او در بخش دیگر سخنانش افزود: باید فارغ از تمام رویکردهای سیاسی و اجتماعی که داریم در فرهنگستان فعالیت فرهنگی کنیم و فضای بحث و گفت‌وگو را تداوم ببخشیم.

زهرا زندی مقدم، عضو هیئت علمی گروه دستور زبان فارسی و رسم‌الخط با بیان این مطلب که محمد دبیرمقدم حق بزرگی بر گردن جامعۀ زبان‌شناسی ایران دارد، گفت: من افتخار می‌کنم که در دورۀ کارشناسی ارشد شانس شاگردی ایشان را داشته‌ام و سال‌هاست که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی افتخار همکاری با ایشان را دارم.

او افزود: دکتر دبیرمقدم علاوه‌بر مراتب علمی، انسانی بسیار متواضع، مهربان، صبور، همراه، خلاق و باهوش هستند و اصولا با دانشجویانش رابطه‌ای دوستانه دارند و به حسن‌رابطه با آن‌ها شهرت دارند ولی در کار بسیار جّدی هستند. ایشان سهم بسزایی در برگزاری سخنرانی‌های ماهانه و برگزاری جلسات مدیران و بهبود فعالیت‌های پژوهشی فرهنگستان و دانشگاه علامه طباطبایی دارند و نمی‌توان منکر نقش مهم و کلیدی ایشان در تأسیس گروه زبان‌شناسی شد.

این زبان‌شناس در بخش دیگر سخنانش گفت: سال‌ها پیش دکتر دبیرمقدم در گفت‌وگویی عنوان کردند که زبان‌شناسی برایشان کار نیست بلکه جز جدایی‌ناپذیر زندگی‌شان است و همواره خود را دانشجو می‌پندارند و هر روز در تلاش هستند تا به دانش خود بیفزایند. دبیرمقدم با زبان‌شناسی زندگی می‌کند.

موسی اسوار، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامۀ مراسم با اشاره به سابقۀ  دوستی‌اش با محمد دبیرمقدم که به دهۀ ۶۰ باز می‌گردد گفت: من به دوستی با ایشان افتخار می‌کنم. دبیرمقدم از شخصیت علمی بالایی برخوردار است و به قول دکتر باطنی در زبان‌شناسی برای خودشان یلی شده است و شاگردان خوبی نیز تربیت کرده‌اند.

مدیر گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بخش دیگر سخنانش گفت: خدمات محمد دبیرمقدم به فرهنگستان زبان و ادب فارسی بسیار ارزشمند است و با حضور او کارهای علمی با سرعت و قدرت بالایی در فرهنگستان پیش می‌رود. او بسیار سلیم نفس هستند و در کارها همواره تمام جنبه‌های انسانی را در نظر می‌گیرند.

مریم مسگر خویی، پژوهشگر گروه زبان و رایانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در سخنانی گفت: عشق، بزرگواری و پایمردی، سه واژه‌ای است که در توصیف دکتر دبیرمقدم می‌توانم بگویم. چند سال پیش در سخنرانی پایانی همایش بین‌المللی زبان‌شناسی در دانشگاه علامه، استاد جمله‌ای بر زبان آوردند که به نظرم اوج عشق و حیرت ایشان را نسبت به زبان نشان می‌داد. بعد از توصیف عمیقی که از ساخت‌های کنایی در زبان‌های ایرانی ارائه کردند، با حیرت و شگفتی گفتند «چیه این زبان؟!» همۀ ما شاهد عشق به زبان و زبان‌شناسی، عشق به علم و حیرت در وادی پژوهش را در ایشان شاهد بوده‌ایم.

او افزود: هر اثر جدید و نوآورانه، هر روش علمی متقن و هر نظریۀ به‌روزی ایشان را به وجد می‌آورد و بی‌اغراق همواره مشوق کارهای علمی بوده و هستند. شیفتگی ایشان به علم و دانش و بیان شیوا و در عین‌حال دوستانه‌شان باعث می‌شود همیشه میهمانانی از رشته‌ها و دانشگاه‌های دیگر برای شرکت در کلاس‌هایشان حاضر باشند.

او افزود: بزرگواری استاد را در حمایت از دانشجویان و راه بردن آن‌ها در وادی علم یافتم. به یاد دارم در کلاس‌های درس، آنچه بیش از هر چیزی موجب حیرت من بود این بود که ایشان هر سئوال ابتدایی‌ و ساده‌ای را نیز با دقت و وسواس علمی شرح می‌دادند و هیچ‌گاه پرسنده را شرمنده نمی‌کردند. برای توضیح هر مطلبی روش‌های مختلفی برای آموزش داشتند و با دریای آگاهی همیشه اطلاعات جدیدی را به دانشجویان منتقل می‌کردند. البته پایمردی و پایستگی ایشان در تلاش‌های علمی هر روزه‌شان بر کسی پوشیده نیست و اثر سترگی چون کتاب رده‌شناسی زبان‌های ایرانی گواه این مدعا است.

او ادامه داد: بنده خود را بسیار خوشبخت و خوش‌اقبال می‌دانم که از اولین لحظات ورودم به دنیای زبان‌شناسی شما را در کنار استادان عزیز دیگرم در کلاس‌های درس ملاقات کردم. این‌گونه نبود که در کلاس‌های درس شما تنها نظریه‌ها و مکاتب زبان‌شناسی یاد گرفته باشم و تنها با رده‌های زبانی آشنا شده باشم و تنها به شوق نشان دادن تمرین‌های درخت نحوی شوق کلاس نحوتان را داشته باشم و تنها به‌خاطر پرسیدن پرسش‌هایم از تاریک‌ترین مسائل زبان‌شناسی ذوق حضور در کلاس‌های درستان را داشته باشم. همۀ این‌ها بود؛ امّا با ارزش‌تر از این‌ها ادب و احترام، اخلاق علمی‌، اعتقاد و اطمینان به دانشجو و رعایت حد و مرز‌ها در رفتار و منش بود که همواره از آن لبریز شدیم و تلاش کردیم در این مسیر در حد توان‌مان جرعه‌ای از آن برداریم.

او در بخش دیگر سخنانش گفت: هر لحظه از حضورم در فرهنگستان به‌واقع به دلگرمی حضور شماست. دلگرم به اینکه گوش شنوایی هست، دلگرم به اینکه اعتمادی هست و دلگرم به اینکه تلاش‌های بنده و همکاران عزیزم در فرهنگستان در نظر شما بی‌ارزش و حقیر نیست. و همین برای‌مان کافی است.

محمدرضا رضوی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: دکتر دبیرمقدم نیاز به توصیف ندارند. من نخستین‌بار ایشان را در سال ۱۳۶۶ دورۀ کارشناسی دانشگاه علامه طباطبایی دیدم. من به صورت مستمع‌آزاد در کلاس زبان‌شناسی عمومی شرکت می‌کردم. او استادی پرشور است و همیشه در کلاس‌هایش ایستاده درس می‌دهد. گیرایی کلاس و شیوۀ تدریس‌اش من را گرفت و شیفتۀ زبان‌شناسی شدم.

او افزود: بعدها وقتی در کلاس‌های کارشناسی ارشد و دکتری شرکت کردیم؛ گسترۀ دانش و عمق دید استاد در مباحث گوناگون زبانی و زبان‌شاختی مانند نحو، رده‌شناسی، واج‌شناسی و نقش‌گرایی بر ما بیشتر آشکار شد.

رضوی ادامه داد: از استاد دبیرمقدم آموختیم که کار توصیفی خوب انجام بدهیم و نظریه‌ها را با داده‌ها بسنجیم؛ که داده‌ها ماندنی است و نظریه‌ها رفتنی هستند. از او آموختیم که در کار پژوهشی دقّت را فرو نگذاریم و صحّت را فدا نکنیم. نام دبیرمقدم دیگر برایمان یک اسم نیست بلکه یک ویژگی است.

در بخش دیگر این مراسم حسن قریبی با ذکر خاطرۀ آشنایی‌اش با خانوادۀ دکتر دبیرمقدم، غزلی خواند، و الوند بهاری هم با ذکر خاطره‌ای، بخش‌هایی از یک گفت‌‌‌وگوی قدیمی دکتر دبیرمقدم را برای حاضران خواند.

محمد دبيرمقدم، زبان‌شناس، استاد دانشگاه، عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و چهرۀ ماندگار، ششم شهریور سال ۱۳۳۲ در كاشان متولد شد. او در سال ۱۳۵۴ دورۀ كارشناسي زبان و ادبيات انگليسي را پايان برد  و در سال ۱۳۵۶ موفق به دريافت مدرك كارشناسي ارشد زبان‌شناسي همگاني شد. سپس از سال ۱۳۵۶ تا سال ۱۳۶۱ در دانشگاه ايلينوي آمريكا دورۀ کارشناسي ارشد و دكتري زبان‌شناسي نظري را گذراند. سپس به ايران بازگشت و از آن زمان تاكنون در دانشگاه علامه طباطبايي به تدريس، تحقيق و راهنمايي دانشجويان زبان‌شناسي مشغول است.

محمد دبیرمقدم، بیست و هفتم خرداد سال ۱۳۸۸، به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمده است و سال‌هاست که به‌عنوان معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی مشغول به کار است. وی همچنین مدیریت گروه دستورزبان فارسی و رسم‌الخط و فرهنگستان را نیز بر عهده دارد.

عضویت شوراي‌ عالي برنامه‌ريزي رشتۀ زبان‌شناسي، رئيس گروه واژه‌گزيني زبان‌شناسي (فرهنگستان زبان و ادب فارسي)، عضو كارگروه هيئت‌مميزۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسي، عضویت در شوراي واژه‌گزيني فرهنگستان زبان و ادب فارسي و مديریت گروه زبان‌شناسي و آموزش زبان فارسي به غيرفارسي‌زبانان از جمله کارهای اجرایی محمد دبیرمقدم است.