چهارشنبه، ۳۰ شهریورماه ۱۴۰۱، فرهنگستان زبان و ادب فارسی میزبان سرکار خانم یلدا ابتهاج، دختر شادروان هوشنگ ابتهاج بود. در این دیدار که با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان، استاد احمد سمیعی (گیلانی)، دکتر علیاشرف صادقی، دکتر محمدرضا ترکی و استاد موسی اسوار، اعضای پیوستۀ فرهنگستان، دکتر احمد جلالی، سفیر سابق ایران در یونسکو، و دکتر سیّد مجتبی حسینی، دبیر فرهنگستان، برگزار شد حاضران دربارۀ ابعاد فرهنگی و شخصیتی زندهیاد ابتهاج سخن گفتند.
دکتر جلالی با بیان اینکه زبان فارسی کمالِ اوّلِ ابتهاج بود اظهار کرد: مرحوم ابتهاج حتی در روزهای آخر که حال چندان مساعدی هم نداشت تا صحبت از زبان فارسی میشد به شوق میآمد و برای کسانی مثل بنده که میخواستند چیزی بیاموزند ساعتها وقت میگذاشت.
وی همچنین افزود: مطالعات ابتهاج در ادب فارسی بسیار گسترده بود و فقط منحصر به حافظ و سعدی و مولانا نمیشد، بلکه آثار فرخی سیستانی و سوزنی سمرقندی و دیگران شاعران و نویسندگان زبان و ادب فارسی را هم مطالعه میکرد.
دکتر جلالی در باب پایۀ شعری زندهیاد ابتهاج افزود: موفقیت یک شاعر در آن است که مردم شعر او را در زمان خود او بخوانند و شعر سایه چنین بود.
پس از آن خانم ابتهاج در سخنانی در باب زندهیاد ابتهاج و شعر او اظهار کرد: شعر هیچگاه از پدر من جدا نبود؛ حتی در لحظات آخر عمر ایشان. در آن روزهای آخر صحبت از ابیات رودکی بود و برخی از اشعار حافظ، با وجود اینکه سخن گفتن برای ایشان دشوار بود. من امیدوارم که در آینده کسانی پیدا بشوند که در شعر او کنجکاوی کنند و ببینند چه چیزی در او وجود داشت و چه اتفاقی در شعر او افتاد که به این پایه رسید.
استاد احمد سمیعی (گیلانی) دیگر سخنران این نشست بود که در سخنانی دربارۀ شعر ابتهاج گفت: ابتهاج جزو خاندان سمیعیها بود و خانوادۀ ابتهاجِ سمیعی با من نسبت فامیلی دارند. من از بسیاری از کوچکترهای خود شنیدهام که شعرهای سایه را از بر بودهاند و آنها را میخواندهاند. سایه بسیار علاقهمند به شهریار و شعر او بود و با شهریار حشر و نشر هم داشت، اما هیچگاه تحت تأثیر شعر او قرار نگرفت و سبک خود را در شعر داشت. بیشتر اشعار سایه در قالب عروضی است و اشعاری هم در قالب نیمایی دارد. درواقع میتوان گفت که سایه آخرین شعلۀ غزلسرایی معاصر ماست. ما در این دوره شاعران طراز اوّل را از دست دادهایم و ایشان آخرین آنها بود. اکنون آنچه رو آمده است و رواج دارد داستانسرایی است.
وی در ادامه افزود: من خود سایه را زیاد بهصورت حضوری ندیده بودم، اما با شعر او همیشه انس و الفت داشتهام. سایه در غزلها همانقدر که غنایی است حماسی و سیاسی هم هست؛ البته نه در همۀ غزلها. ما یکی از بزرگترین غزلسرایان خود را از دست دادیم.
در ادامه استاد اسوار در سخنانی کوتاه اظهار کرد: من فقط به یک نکتۀ مغفول اشاره میکنم و آن اینکه مرحوم سایه حقی به گردن دو نسل داشت، بهلحاظ موسیقایی. بهترین گویندگانِ آن دوره، بارها و بارها، بیت به بیت را دهها بار میخواندند تا یک برنامۀ گلها ضبط بشود. ایشان همچنین آرشیو بسیار مهمی از موسیقی ایران را در اختیار داشتند. من ازلحاظ شعری دربارۀ ایشان چیزی نمیگویم؛ چراکه بسیار کسان در این باره سخن گفتهاند.
دکتر ترکی دیگر سخنران این دیدار بود که در سخنانی بیان کرد: سایۀ سایه بر سر ادبیات معاصر، و به تبع آن بر سر فرهنگستان زبان و ادب فارسی گسترده بود و همچنان باید گسترده بماند. در دورهای که صحبت از این بود که غزل سترون شده و از بین رفته است سایه توانست خلاف آن را ثابت کند. به نظرم فرهنگستان باید این فرصت را دریابد و این رابطۀ معنوی حفظ شود.
دکتر حداد عادل در ادامه اظهار کرد: در اینجا مجال آن نیست که دربارۀ ابعاد شخصیتی سایه بهصورت مفصل سخن بگوییم. برای شخصیتهایی مثل سایه ما دو نوع دورۀ تأثیرگذاری قائلیم: دورۀ حیات آنها و دورۀ پس از حیات آنها.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی دربارۀ دورۀ پس از حیات سایه گفت: با گذشت زمان وضع جدیدی برای یک شخصیت در دوران پس از حیات او به وجود میآید. مثلاً تعارضها از بین میرود و بُعد جدیدی از آن شاعر یا نویسنده پیدا میشود. همۀ ما باید خود را برای دوران پس از سایه آماده کنیم.
وی همچنین افزود: نکتۀ دیگر نقش شاعران در حفظ وحدت و همبستگی ملی یک کشور است. وقتی شعر یک شاعر جنبۀ ملی مییابد تبدیل به رشتۀ پیوندی در تمام کشور میشود. سایه هم میتواند چنین نقشی را ایفا کند.
دکتر حداد عادل همچنین در باب موسیقی شعر سایه گفت: موسیقیشناس بودن سایه هم یک مسئلۀ بسیار مهم است. ما هیچ شاعر بزرگی را نمیشناسیم که شمّ موسیقایی نداشته باشد. کسی میتواند شعر را خوب بخواند که شمّ موسیقایی و گوش موسیقایی داشته باشد. این یک نیاز امروز ادبیات فارسی است که نسل جوان ما درست خواندن شعر را یاد بگیرد. مطلب دیگر اینکه هنر سایه فقط تسلط بر وزن و قافیه و شعر حافظ و سعدی نبوده است. او خلاقیتهایی در شعر دارد که فقط مخصوص خود اوست.
در انتهای این دیدار آقای جعفرشجاع کیهانی، معاون گروه ادبیات معاصر فرهنگستان، متنی را در یادبود زندهیاد هوشنگ ابتهاج قرائت کرد.
خانمها شیرین عاصمی، رئیس دبیرخانۀ شورا، زهرا دامیار، مدیر داخلی مجلۀ نامۀ فرهنگستان، آزاده جلالی، کارشناس روابط بینالملل، و مرتضی قاسمی، سرپرست روابط عمومی فرهنگستان، از دیگر حاضران این نشست بودند.