بزرگداشت حکیم نظامی برگزار شد

 دوشنبه، بیست و سوم اسفندماه ۱۴۰۰، نشست ویژۀ نمایندگی‌های فرهنگی در بزرگداشت حکیم نظامی، با حضور مسئولان و مقامات فرهنگی ـ‌ ‌هنری کشور، رایزنان فرهنگی سفارتخانه‌های خارجی مقیم تهران، هنرمندان و اصحاب رسانه برگزار شد.

در این مراسم دکتر بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر، در سخنانی هویت هر ایرانی را مفاخر و بزرگان آن، چون سعدی و حافظ و فردوسی، دانست و برگزاری بزرگداشت «حکیم نظامی» را کاری بی‌نظیر شمرد و از وزارت فرهنگ و ارشاد، هنرمندان، پژوهشگران و سازمان‌ها و نهادهایی که در این رویداد همکاری داشتند، قدردانی کرد.

وی در ادامه گفت: وقتی نظامی را حکیم می‌نامیم یعنی با فردی مواجهیم که با علوم مختلف آشنایی دارد. حکیم نام خداست، پس حکیم تجلی خداوند است. خداوند صفاتی گوناگون دارد. در تقسیم‌بندی‌ها پروردگار را دارای صفات جلالی و جمالی می‌دانیم. از طرفی، حکیم را کسی می‌شناسیم که تمام علوم زمان خود را می‌داند و فردی بینارشته‌ای و چندرشته‌ای است.

رئیس فرهنگستان هنر حکیم نظامی را یک اکفراسیس دانست و یادآور شد: خوانش اشعار نظامی دنیایی از تصویر را در ذهن متبادر می‌کند، زیرا نظامی اکفراسیس است که به‌خوبی متن را به تصویر درمی‌آورد. وقتی از شاهپور می‌نویسد، نظامی را یک نقاش خوب تصور می‌کنید؛ آنجا که دربارۀ فرهاد می‌سراید، مجسمه‌ساز است و وقتی دربارۀ مناظرۀ نکیسا و باربد صحبت می‌کند، موسیقی‌دان است.

وی افزود: افراد نمی‌توانند همۀ صفات الهی را در خود داشته باشند، اما برخی از این صفات را در خود بیشتر پرورش می‌دهند؛ به‌عنوان مثال، هنرمندان خلاقیت را در خود پرورش می‌دهند، فیلسوفان صفت عقلانیت را. هرکس قسمتی از صفات الهی را در خود پرورش داده است. وقتی به نظامی فکر می‌کنیم که کدام صفت الهی در او مسلط است، با نگاه بومی، صفت مسلط بر حکیم نظامی جمالی است، حال‌آنکه صفت مسلط بر فردوسی جلالی است و این دو با یکدیگر این صفات را تکمیل می‌کنند. صفت فردوسی گونۀ رزمی و سلحشوری است و نظامی گونۀ تغزلی آن است. البته در اشعار فردوسی نیز اشعار تغزلی می‌بینیم اما اشعار بسیاری از او جنبۀ حماسی و رزمی دارد.

عضو پیوستۀ فرهنگستان هنر اشعار نظامی را لطیف و سراسر حکمت و اندرز دانست و تأکید کرد که اگر نظامی نبود ادبیاتمان ناقص می‌شد، زیرا همان گونه که انسان نیاز به صفات جلالی دارد که به دفاع از سرزمین کمک می‌کند، به نگاه جمالی و عشق نیز نیاز دارد. او سپس به سروده‌ای از نظامی دربارۀ ازدواج روشنک با اسکندر اشاره کرد و دربارۀ حکمتی که از سوی ایرانیان به غرب رفت توضیح داد: وقتی فلوطین، که مؤسس مکتب نئوافلاطونی است، شنید که رومی‌ها به ایران حمله می‌کنند، با سپاهیان راهی ایران شد تا از کتابخانه‌های ایرانی دیدن کند. او در جریان این جنگ معلول و اسیر شد و سپس به رُم بازگشت و مکتب نئوافلاطونی را بنیان نهاد. این بیانگر آن است که حکمت ایرانی چگونه وارد غرب شده است.

بهمن نامورمطلق سپس به اقتباس بزرگان ادبیات، چون جامی و وحشی‌ بافقی و کیارستمی، از نظامی ااشاره کرد و آن را نشانۀ عمق و حکمت بیش از حد نظامی دانست و در ادامه برخی از آثاری را که حتی خارج از ایران از آثار ایرانی الهام گرفته‌اند، برشمرد.

دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان وادب فارسی، دیگر سخنران این نشست بود که با بیان اینکه نظامی یکی از معدود شاعرانی است که به صفت حکیم ملقب است اظهار کرد: در فرهنگ ما حکیم به کسی گفته می‌شد که جامعیت داشت؛ بدین معنی که هم حکمت نظری داشت و هم زندگی حکیمانه‌ای داشت. در میان شاعران ما، این افتخار به هر شاعری داده نشده و از معدود شاعرانی، چون فردوسی و سنایی و نظامی، با عنوان حکیم نام برده می‌شود.

او نظامی را از همۀ جهات مردی بزرگ دانست و افزود: نظامی از جهات جهان‌بینی معنوی، حکمت، سلوک دینی، تقوای دینی، آشنایی با شعبه‌های مختلف دانش، زبان، ادبیات، نجوم، پزشکی و فنون مختلف زندگی سرآمد بود و از این منظر هر بخشی از دستگاه‌های فرهنگی کشور می‌تواند با تکیه بر یکی از ابعاد زندگی نظامی، او را بشناسد و بنشاساند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پاسخ به این سؤال که در دنیایی که ماشین چاپ اختراع نشده بود و رسانه و تلگراف و تلفنی هم نبوده و اگر کسی می‌خواسته به یک نسخۀ خطی دست پیدا کند، باید مسیری طولانی را طی می‌کرد، ابزار انتقال فرهنگ و سبک زندگی چه بوده است، گفت: یکی از رسانه‌های سرآمد در دنیای قدیم شعر بود که باسواد و بی‌سواد هم نمی‌شناخته است. مردم شعر می‌خواندند و حفظ می‌کردند. کتاب‌هایی مثل شاهنامۀ فردوسی و خمسۀ نظامی حامل ارزش‌های معنوی و اخلاقی ایرانیان در طول تاریخ بوده و شاعران حکیم مثل فردوسی و نظامی مردم را در خلال داستان‌ها تربیت می‌کردند؛ یعنی دائم، با شیرین‌زبانی، ارزش‌های اخلاقی را یادآوری می‌کردند و این‌ها منتقل می‌شد. ما نباید این ظرفیت را دست‌کم بگیریم و از این رسانۀ دلپذیر شعر باید استفاده کنیم.

دکتر حداد عادل تأکید کرد: گسترش و آموزش و مطرح‌کردن آثار نظامی در سطوح جامعۀ ما صرفاً کاری ادبی و خواندن حکایت‌های عاشقانه نیست، بلکه اثر پایدارتر و مهم‌تر آن حکمت‌ها و تربیت‌های موجود در لابه‌لای همین اشعار است.

وی وطن‌دوستی را یکی از آموزه‌های نظامی مطرح کرد و گفت: نظامی در زمانی به ایران‌دوستی افتخار کرده که میهن‌پرستی به معنای غربی آن، که در قرن ۱۹ مطرح شد، وجود نداشته و چنانچه این اشعار حکیمانه از نسلی به نسل دیگر منتقل شود، دیگر هر کسی به‌آسانی وطنش را رها نمی‌کند و جای دیگر برود.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان صحبت‌های خود توضیحاتی در خصوص کتاب نظامی گنجوی؛ زندگی و آثار (برگزیدۀ مقالات دانشنامۀ زبان و ادب فارسی) که به سرپرستی استاد فقید اسماعیل سعادت و به کوشش دکتر آمنه بیدگلی، عضو هیئت علمی و معاون گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان تدوین شده است ارائه کرد و در ادامه کتاب مذکور رونمایی شد.

در این مراسم محمود شالویی، رئیس ستاد بزرگداشت حکیم نظامی؛ شاهین فرهت، عضو پیوستۀ فرهنگستان هنر؛ عبدالمجید شریف‌زاده، عضو گروه تخصصی هنرهای سنّتی و صنایع دستی فرهنگستان هنر؛ علیرضا اسماعیلی، دبیر فرهنگستان هنر؛ و معروف‌جان عبدالرحمان‌اف، رایزن فرهنگی سفارت تاجیکستان در تهران، به نمایندگی از رایزنان فرهنگی سفارتخانه‌های خارجی مقیم تهران، در تالار ایرانِ فرهنگستان هنر سخنرانی کردند.