گزارش وبنشست «پاسداشت زبان و ادب فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» ـ بخش نخست
دوشنبه، بیست و هفتم اردیبهشتماه ۱۴۰۰، فرهنگستان زبان و ادب فارسی همایش مجازی «پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» را برگزار کرد. بخش نخست این با سخنرانی نظامالدین زاهدی، سفیر جمهوری تاجیکستان در ایران، عبدالغفور لیوال، سفیر جمهوری اسلامی افغانستان در ایران، دریا اُرس، سفیر ترکیه در ایران، و بهادر عبداللهیف، سفیر ازبکستان در ایران برگزار شد.
نظام الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران، در ابتدای سخنانش روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت فردوسی را به رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس بنیاد سعدی تبریک گفت و سپس اشعاری از مؤمن قناعت، شاعر شهیر تاجیکستانی را در ستایش زبان فارسی قرائت کرد.
وی با بیان اینکه زبان فارسی برای همۀ ما مثل مادر عزیز و مقدس است، گفت: هستی این زبان، هستی معنوی ما را در طول تاریخ تعیین و تأمین کرده است. این زبان همواره نشان کیستی و چیستی ما بوده است.
سفیر جمهوری تاجیکستان در ادامه افزود: در همۀ دورهها زبان مشترک ما پاسدار هویت ملی و فرهنگ غنی ما بوده است که زبان فارسی این وظیفه را در موقعیتهای خطیر به بهترین نحو به اجرا رسانده است. همین زبان فارسی بود که در قرنهای نخست ظهور اسلام، موجب حفظ اصالت فرهنگ ایرانزمین در بستر تمدنساز اسلام شد.
زاهدی ادامه داد: در تاجیکستان، در دوران شوروی، وقتی همۀ عاملهای هویتزدا دامن پهن کردند، همۀ رسالت حفظ هویتی فرهنگی پارسی را زبان تاجیکی، بهعنوان شاخهای از زبان فارسی، به دوش کشید و نگذاشت که تاجیکها از فرهنگ خود جدا گردند و هستی خود را فراموش کنند.
وی با اشاره به اینکه پس از استقلال تاجیکستان روند بازیابی هویت فرهنگی که در طلب آزادی بود با زبان تاجیکی آغاز گشت، گفت: با ابتکارات امامعلی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان، دورهای نو برای حفظ زبان فارسی در این کشور آغاز شد و با قبول قانون ویژه، زبان تاجیکی در مسند زبان دولتی استقرار پیدا کرد و جهت پاسداشت آن روز پنجم نوامبر در تقویم کشور روز زبان دولتی اعلام شد.
سفیر جمهوری تاجیکستان افزود: امروز زبان مشترک ما یک درخت باروری را میماند که ریشههای عمیق و تن محکم و سه شاخۀ محکم تاجیکی و دری و فارسی ایران را دارد. این زبان مظهر یگانگی ایرانزمین فرهنگی است. وظیفۀ ماست که این درخت را از گزند زمان جهانیشَوی حفظ کرده و برای آیندگان به میراث بگذاریم؛ چنانکه پیشینیان برای ما تلاش کردند و آن را به دست ما سپردند.
زاهدی در پایان سخنانش گفت: روز پاسداشت زبان فارسی و فردوسی دعوت به شناخت قدر و قیمت زبان مادری و حفظ این میراث ارزشمند نیاکان است.
عبدالغفور لیوال، سفیر کبیر جمهوری اسلامی افغانستان در ایران، دیگر سخنران این همایش بود که در سخنانی دربارۀ فردوسی اظهار کرد: حکیم ابوالقاسم فردوسی، در کنار سنایی غزنوی، انوری ابیوردی، ناصر خسرو بلخی و ابوالفتح عمر خیام، از جملۀ شاعران حکیم و خردورز زبان و فرهنگ فارسی بود که نسبت به سایر حکیمان تقدم داشت. او زمانی که قلمروی زبان فارسی را در پرتگاه نابودی میدید زبان فارسی را انتخاب کرد و به احیاء آن پرداخت تا موجب یگانگی و اتحاد شود.
وی ادامه داد: شاعران و نویسندگان پس از فردوسی پیوسته از او به نیکنامی یاد میکنند و از او درس اصالت گرفتهاند؛ چنانکه سعدی در شعر
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد
که رحمت بر آن تربت پاک باد
میازار موری که دانهکش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است
از شعر فردوسی برای تضمین استفاده کرده است.
سفیر کبیر افغانستان با بیان اینکه قلمروی گستردۀ زبان فارسی که فردوسی از آن سخن میگوید، شامل سرزمینهای مختلفی از جمله افغانستان میشود، افزود: کشور ما زادگاه و مهد پرورش شاعران و فیلسوفانی بوده است که همصدای فردوسی، طومار طویل ما را پرافتخار ساختهاند. زبان فارسی قلمروی معنوی است که همۀ فارسیزبانان ساکنان آن هستند و ارزشهای موجود در این قلمرو به تکتک ساکنان آن تعلق میگیرد.
وی ادامه داد: نویسندگان و فرهنگیان افغانستان هم با استفاده از آثاری که نویسندگان همزبانشان در جاهای دیگر، از جمله جمهوری اسلامی نوشتهاند، و همچنین با تألیف آثار، خلق افکار و سرایش اشعار و آفرینش هنرها، در غنای فرهنگ و زبان فارسی کوشیدهاند.
لیوال در پایان گفت: میراثهای مشترک ملتها موجب زمینهسازی برای نزدیک شدن و پیوند ملتهاست و چه میراثی بزرگتر و افتخارآمیز از میراث فرهنگی و معنوی ملتها.
دریا اُرس، سفیر ترکیه در ایران، در سخنان خود دربارۀ چند ترجمه از شاهنامۀ فردوسی به زبان ترکی گفت: اولین ترجمۀ منثور از شاهنامه، بنا به درخواست سلطان مراد دوم، در قرن پانزدهم در ترکیه رقم خورد و مترجم ناشناختۀ آن تنها نیمی از شاهنامه را ترجمه کرد. بعد از آن اولین و موفقترین ترجمۀ منظوم شاهنامه به زبان ترکی با حمایتهای مادی سلطان وقت، توسط شاعری به نام شریفی عامیدی، در قرن شانزدهم صورت گرفته است.
وی ادامه داد: سومین ترجمۀ شاهنامه توسط شاعری به نام «مهدی»، متخلص به «درویش حسن»، به فرمان عثمان دوم در قرن هفدهم انجام یافت. درویش حسن تنها یکسوم شاهنامه را ترجمه کرده است. ترجمۀ دیگری در سه مجلد در قرن هجدهم میلادی هم موجود است که مترجم آن باز هم ناشناخته است و در کتابخانۀ دانشگاه استانبول موجود میباشد. اولین نسخۀ شاهنامۀ فردوسی در دوران معاصر ترکیه و به زبان ترکی استانبولی توسط نجات لوگال، استاد برجستۀ دانشگاه آنکارا، صورت گرفت که به دلیل درگذشت ایشان این کار نیمهتمام ماند.
سفیر ترکیه در ایران گفت: یکی از بهترین ترجمههای شاهنامه در ترکیه برای یکی از اساتید برجستۀ زبان فارسی، یعنی آقای نعمت اولدورم است که انصافاً بسیار موفق بوده و جای هزار تحسین و آفرین دارد.
بهادر عبداللهیف، سفیر ازبکستان در ایران، دربارۀ توجه به شاهنامۀ فردوسی در ازبکستان گفت: شاهنامۀ فردوسی به دلیل علاقهمندی مردم ازبکستان بارها به زبان ازبکی ترجمه و چاپ شده است. ۱۲۰ سال قبل این کتاب با عنوان شاهنامه به زبان ترکی، از طرف شاعری به نام خاموشی به ازبکی ترجمه شده و با تلاش خطاط و ناشر، میرمختوم، با صدها مینیاتور استاد نقاش، عبدالرحمان سیبزاری، در تاشکند چاپ شده است.
سفیر ازبکستان در ایران ادامه داد: این رسوم در تاریخ نوین ازبکستان ادامه داشته و با تلاش مرحوم استاد شاهاسلام شاهمحمداف در سال ۱۹۹۳ نیز مجدد به زبان ازبکی، با حروف سریلیک، چاپ شده است.
وی در پایان سخنانش گفت: نشر و ترویج شاهنامۀ فردوسی به زبان ازبکی منجر به گسترش علاقهمندان ادبیات فارسی در ازبکستان کنونی شده است.