پاسخ فرهنگستان به «پویش دسترسی عمومی به پیکرۀ زبانی فرهنگستان»

در پی دریافت پاسخ استاد محترم، آقای دکتر علی‌اشرف صادقی، مدیر گروه فرهنگ‌نویسی به نامۀ رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دکتر حداد عادل اعلام کرد که باتوجه‌به مشکلات و اشکالاتی که در نامۀ آقای دکتر صادقی بدان‌ها اشاره شده است، فرهنگستان در نظر دارد برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی و اقدام کند و امید می‌رود تا چند ماه آینده، با تنظیم آئین‌نامۀ لازم و تأمین زیرساخت‌های فنی، امکان بهره‌مندی پژوهشگران از پیکرۀ فرهنگ‌نویسی فراهم گردد.
متن نامۀ دکتر علی‌اشرف صادقی در پاسخ به نامۀ رئیس فرهنگستان، مبنی بر بررسی دسترسی عمومی به پیکرۀ زبانی فرهنگستان و نحوۀ استفادۀ پژوهشگران از این پیکره بدین شرح است:
بسمه‌تعالی
جناب آقای دکتر حداد عادل
رئیس محترم فرهنگستان زبان و ادب فارسی
با سلام و احترام، در پاسخ به نامۀ شمارۀ ۵/۲۴/۱۱۰۱ مورَّخ ۲۲/۹/۹۹ جناب‌عالی، به آگاهی می‌رساند موضوع استفادۀ عمومی از پیکرۀ فرهنگ‌نویسی فرهنگستان در گروه فرهنگ‌نویسی بررسی شد. گروه فرهنگ‌نویسی اساساً مخالفتی با این امر ندارد، ولی ذکر نکاتی دربارۀ این پیکره ضروری است.
این پیکره صرفاً برای کار فرهنگ‌نویسی در فرهنگستان تهیه شده است و شاید چندان قابل استفاده برای پژوهش‌های ادبی و زبانی نباشد. مواردی که لازم است به آن‌ها توجه شود عبارت‌اند از:
ــ مسائل حقوقی انتشار بخش‌هایی از کتاب‌ها که در پیکره آمده است لازم است رفع شود. همان‌طور که می‌دانید برای تهیۀ این پیکره حدود ۱۴۰۰ کتاب از قرن سوم تا کنون خوانده شده و باتوجه‌به کلمات و عباراتی که به‌عنوان مدخل در فرهنگ جامع زبان فارسی درج خواهد شد شاهدهایی انتخاب شده که با ذکر مشخصات و شمارۀ صفحۀ کتاب در پیکره آمده است. همچنین، تمامی مدخل‌های فرهنگ‌های لغت، از جمله فرهنگ سخن و لغت‌نامۀ دهخدا، در این پیکره درج شده است و انتشار آن‌ها بدون اجازۀ ناشر یا مؤلف یا مترجم امکان‌پذیر نیست.
ــ بدیهی است که در هنگام حروف‌نگاری شاهدها اشتباهاتی رخ داده است که در حال حاضر، در حین ویراستاری، رفع می‌شود. درعین‌حال، ازآنجاکه شاهدها حتی‌الامکان کوتاه شده است، در مواردی حد شاهدها رعایت نشده و جملات نامفهوم است و عملاً، در بسیاری از موارد، بدون مراجعه به کتاب، فهم مطلب امکان ندارد. ازاین‌رو، عموم نیز بدون در اختیار داشتن کتاب‌ها نمی‌توانند بهرۀ چندانی از شاهدها ببرند.
برای رفع این مشکل در چند سال اخیر حدود ۳۰۰ کتاب پویش (اسکن) شده که در هنگام استفاده از شاهد با کلیک بر روی شمارۀ صفحه می‌توان به صفحۀ مشخص در کتاب مورد نظر نیز دست یافت، اما تعداد کتاب‌ها بسیار بیش از این است و فعلاً این کار پایان نیافته است. چنانچه قرار باشد پیکره‌ای مناسب برای عموم پژوهشگران تهیه شود لازم است صفحات کتاب‌ها پویش (اسکن) شود؛ به نحوی که همۀ کلمات در آن‌ها قابل جستجو باشد، که در این صورت مسئلۀ حقوقی آن بسیار پیچیده‌تر خواهد شد.
ــ نرم‌افزار فعلی به برنامۀ فرهنگ نویسی متصل است و امکان استفادۀ هم‌زمان در گروه فرهنگ‌نویسی و تحت وب و برای عموم را ندارد. در حال حاضر نیز چنانچه تعدادی از همکاران هم‌زمان وارد آن شوند بسیار کند می‌شود. درعین‌حال، به نحوی طراحی نشده است که بتواند تحت وب قرار بگیرد. ازاین‌رو، لازم است برای آن نرم‌افزار جداگانه‌ای تهیه شود و محتوای پیکره در آن قرار گیرد و به عموم عرضه شود.
ــ چنانچه فرهنگستان اصرار داشته باشد که با تمامی کاستی‌های این پیکره آن را در اختیار عموم قرار دهد لازم است نسبت به تهیۀ نرم‌افزار مناسب دیگری اقدام شود. مسلّماً عضویت در این نرم‌افزار یا ورود به آن نیز مانند هر نرم‌افزار دیگری ضوابطی خواهد داشت. کاربر لازم است هویت و مشخصات خود را اعلام کند و بداند که تمامی جستجوهای او، با ذکر زمان مراجعه، در حافظۀ نرم‌افزار ثبت می‌شود و چنانچه در استفاده از آن قوانین و مقررات حق نشر را رعایت ننماید پیگرد قانونی خواهد داشت.
علی‌اشرف صادقی
مدیر گروه فرهنگ‌نویسی