درگذشت شادروان نجف دریابندری

نجف دریابندری (۱ شهریور ۱۳۰۸ ـ آبادان/ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ ـ تهران) مترجم و نویسندۀ معاصر ایرانی، درگذشت. آن‌گونه که خود در زمان حیاتش گفته بود وی متولد ۱۳۰۷ در محلۀ حمام جرمنی آبادان بوده، اما به دلایلی سال تولدش در شناسنامه ۱۳۰۸ ثبت شده بوده است.

نجف دریابندری از جملۀ مترجمان چیره‌دستی بود که در این حرفه به‌صورت تجربی بالیده بود و تحصیلات دانشگاهی‌ای در این زمینه نداشت و زبان انگلیسی را نیز به‌صورت خودآموز فراگرفته بود. وی در این باره گفته بود: «ترجمه علم نیست، بلکه عمل است و کاری است که آدم با آموزش منظم یا غیرمنظم یاد می‌گیرد و در هر حال از راه آزمایش و خطا. ترجمۀ خوب ترجمه‌ای است که مترجم بتواند متن را به صورتی ترجمه کند که خود نویسنده اگر هم‌زبان مترجم بود آن متن را به آن صورت می‌نوشت. مترجمی که به این نظریه مجهز شد یک‌راست می‌رود توی جلد نویسنده و درست مانند خود او می‌نویسد».

سازمان میراث فرهنگی ایران، در سال ۱۳۹۶، او را به‌عنوان گنجینۀ زندۀ بشری در میراث «خوراک»، در فهرست حاملان میراث ناملموس (نادره‌کاران) ثبت کرد. وی همچنین به‌مناسبت ترجمۀ آثار ادبی امریکایی، جایزۀ تورنتون وایلدر را از دانشگاه کلمبیا دریافت کرده بود. ترجمۀ برخی از آثار ارنست همینگوی، نظیر کتاب وداع با اسلحه، از جملۀ شاهکارهای دریابندری است. وی هم‌زمان با چاپ این کتاب در سال ۱۳۳۳، به دلیل فعالیت‌های سیاسی در آبادان به زندان افتاد و بعد از یک سال به زندان تهران منتقل شد. دریابندری در زندان به مسائل فلسفی علاقه‌مند شد و در مدت حبس کتاب تاریخ فلسفۀ غرب، اثر برتراند راسل را ترجمه کرد. وی پس از تحمل چهار سال حبس، در سال ۱۳۳۷ از زندان آزاد شد.

وی در نهایت به‌عنوان سردبیر در انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد و در آنجا به ترجمۀ آثار ادبی رمان‌نویسان و نمایشنامه‌نویسان معروف امریکایی پرداخت و کتاب‌هایی همچون پیرمرد و دریا، اثر ارنست همینگوی، و هاکلبری فین، اثر مارک توین را ترجمه کرد. وی به مدت هفده سال با مؤسسۀ فرانکلین همکاری کرد و پس از آن برای ترجمۀ متون فیلم‌های خارجی با سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران قرارداد بست، اما پس از انقلاب اسلامی از این کار نیز کناره گرفت و به‌طور جدی به ترجمه و تألیف پرداخت. از جملۀ آثار وی می‌توان به ترجمۀ کتاب‌های یک گل سرخ برای امیلی و گوربه‌گور، نوشتۀ ویلیام فاکنر، رگتایم و بیلی باتگیت اثر دکتروف، معنی هنر، از هربرت رید، و پیامبر و دیوانه، نوشتۀ جبران خلیل جبران اشاره کرد. دریابندری از فارسی به انگلیسی هم ترجمه‌هایی دارد، از جمله برگردانِ نیمی از نسخه‌ای از اشغالِ بهرام بیضایی و ترجمۀ بیشترِ کتابِ درد بی‌خویشتنیِ خودش، که هیچ‌کدام هنوز منتشر نشده است.

در کارنامۀ شادروان نجف دریابندری این تألیفات نیز به چشم می‌خورد: از این لحاظ (مجموعۀ مقدمه‌های دریابندری بر ترجمه‌هایش)؛ افسانۀ اسطوره: شرح چند نظریه در افسانه‌شناسی و نقد یک اصطلاح؛ کتاب مستطاب آشپزی، با همکاری فهیمه راستکار؛ به عبارت دیگر: مجموعۀ مقاله‌ها؛ درعین‌حال: مجموعۀ مقاله‌ها؛ درد بی‌خویشتنی: بررسی مفهوم الیناسیون در فلسفۀ غرب؛ یک گفت‌وگو، با همکاری ناصر حریری؛ گفت‌وگو با نجف دریابندری، با همکاری مهدی مظفر ساوجی.