نام اصلی حاذقه «کشور» و پدرش محمدعثمان فرزند رستم فرزند شیرمحمد از قوم بردرانی افغانستان است. حاذقه خود را دختر یک دهقان و خوآموز معرفی میکند و مراد او از این خودآموزی، بهرهمندی از امکانات آموزشی خصوصی و مکتبخانههای سنتی است که در گذشتۀ فرهنگی ما نقش مهمی در آموزش دختران داشته است. با اطمینان میتوان گفت که تمام اندوختههای ادبی و علمی او همانهاست که پیش از ورود به مدرسۀ ابتدایی فراگرفته بوده و رفتن به مدرسه چیزی به دانشهای او نیفزوده است.
شعر حاذقه، شعری روان، ساده و خالی از تکلف و تصنع و از نظر محتوای شعری ، متعلق به زمانه و جامعۀ شاعر است. موضوع پربسامد در اشعار او، توصیف سیمای زنان و دختران روزگار اوست که اندیشه و احساس و زبان او را به خود مشغول داشته است و ازاینروی میتوان گفت شعر او نمونۀ ناب شعر زنان در زمانۀ اوست.
اشعار حاذقه، در قیاس با شعر شاعران آن روزگار، بهویژه زنان معاصر او از نظر محتوا و توجه به بیشتر جوانب زندگی زنان و دختران و اقشار دیگر مردم و اوضاع کشور و احوال جهان و تأکیدهای پیوستۀ او به توجه به زنان و مردان و برنامهریزان و مدیران کشور به آموزش فنون و علوم جدید، علیالخصوص صنعت و فنون، کاملاً متفاوت است. مضامین و موضوعات شناختهشدۀ تغزلی، اعم از غنایی و عشقی و توصیف طبیعت نیز بهانهای است در دست حاذقه تا وی میان آن مضامین و موضوعات با پیام خویش پیوند برقرار کند و مخاطبان خویش را به تلاش و کوشش برای ایجاد دگرگونی و تحول و عمران و آبادانی شهر و دیار و کشور فراخواند.
دیوان اشعار حاذقه شامل غزلیات، مثنویات، ترجیعبند، مسدّسات، مخمسات و رباعیات است. نمایههای دیوان حاذقه شامل این بخشهاست: لغات، افعال، ترکیبات اسمی، ضربالمثلها، فهرست آیات، فهرست احادیث، اشخاص، اماکن، اقوام، کشورها، مجلات و روزنامههای و کتابهای اردو.
کلیات حاذقۀ هروی: اشعار و نامهها، به کوشش دکتر عفت مستشارنیا گردآوری شده و انتشارات امید رهاوی آن را در ۴۱۶ صفحه و با شمارگان ۵۰۰ نسخه، به بهای ۹۰هزار تومان منتشر کرده است.
معرفی: علیرضا طیبی