ملانصرالدّین به روایت مردم آذربایجان

ملانصرالدّین شخصیتی داستانی و بذله‌گو در فرهنگ عامیانۀ ایرانی است که بعدها در ادبیات کشورهای دیگری چون افغانستان و ترکیه و برخی از کشورهای عرب‌زبان و حوزۀ قفقاز و هندوستان و پاکستان و بوسنی و حتی یونان و بلغارستان محبوبیت پیدا کرد. از ملانصرالدّین داستان‌هایی با مضامین طنزآلود (تلخ و شیرین) نقل شده است.

برخی پژوهشگران این شخصیت را برخاسته از خراسان دانسته‌اند. بر اساس تحقیقات این پژوهشگران سابقۀ این شخصیت به سدۀ چهارم قمری می‌رسد. از جملۀ دلایلی که برای اثبات این مدعا ذکر شده است می‌توان به این موارد اشاره کرد: ۱. نام وی نخستین بار در الفهرست (تألیف ۳۷۷ق) آمده است؛ ۲. عنصری در سال ۴۳۱ق نام او را آورده و وی را با ابوبکر ربابی قیاس کرده است؛ ۳. منوچهری در کنار بوبکر ربابی از طنز او یاد می‌کند؛ یبغوسلطان در شعر خویش نام او را با «طیّان مروزی» (قرن چهارم هجری) همراه می‌آورد. نکتۀ قابل ذکر اینکه «ملانصرالدّین» در طول این سالیان با نام‌هایی چون خواجه، خجا، خوجه، حوجا، حرجا و جوحی در ادبیات فارسی و عربی و ترکی حضور داشته است.

مجموعۀ حاضر، ترجمۀ نسخۀ جمع‌آوری‌شدۀ داستان‌های ملانصرالدین است که کتابخانۀ ملی جمهوری آذربایجان آن را منتشر کرده است. مترجم این کتاب در مقدمه به این نکته اشاره کرده است که هدف وی از این ترجمه قرار دادن خواننده در مقام قیاس است تا خود از لابه‌لای این داستان‌ها به اصالت ایرانی آن‌ها و آداب و رسومی که در بطن هریک از این لطیفه‌ها وجود دارد، پی ببرد.

کتاب ملانصرالدّین به روایت مردم آذربایجان، ترجمۀ عمار عفیفی، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که نشر ماهریس آن را در ۳۸۸ صفحه و به بهای ۶۰هزار تومان منتشر کرده است.