چهارشنبه، بیست و پنجم اردیبهشتماه ۱۳۹۸، سومین همایش روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی به همت فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با همکاری بنیاد سعدی و سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، و با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی، دکتر اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی، دکتر چنگیز مولایی، عضو وابسته و استاد دانشگاه تبریز، و شماری از سفرای فارسیدان کشورهای خارجی در محل تالار قلم کتابخانۀ ملی برگزار شد.
در ابتدای این همایش دکتر بروجردی، ضمن پاسداشت این روز، اظهار کرد: میدانیم شاهنامۀ فردوسی نهتنها میراث ماندگار فرهنگ ایرانی، که شاهکاری بیبدیل در حوزۀ ادبیات کلاسیک جهان است. شاهنامۀ فردوسی پس از سه حماسۀ ملل باستانی بینالنهرین، یونان و هند سروده شده و حماسۀ ملی ایران است، حماسهای که با سی و اندی سال رنج بردن حکیم توس بازسازی شده و ارزش و اعتباری جهانی یافته است.
وی با بیان اینکه فردوسی با آگاهی از سنّت گذشته و نیاز زمان خود به گردآوری داستانها و اسطورههای پیشین پرداخت، گفت: شاهنامۀ فردوسی نگاهی به گذشته از دیدگاه مردمی است که دوران زندگی باستانی را پشت سرگذاشتهاند و سر آن دارند که با آموختن از دیروزشان، امروز زندگی نوی را آغاز کنند. در این میان فردوسی شاهنامه را بهمثابۀ یک دانشنامۀ ادبی، پیشکش فرهنگ و هویت ایرانی کرد.
دکتر بروجردی در ادامه با اشاره به ساختارهای بیرونی و درونی شاهنامه افزود: در پس شکل بیرونی شاهنامه، که تاریخ شاهنشاهی ایران است، ساختاری درونی وجود دارد و آن توصیف پادشاهان آرمانی است، چنانکه حکیم توس آن را در نظر داشته است. شاید این بازسازی آرمانی یکی از بزرگ ترین آموزههای شاهنامه برای شاعران و نویسندگان زمانۀ ما باشد.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی شاهنامه را دانشنامهای ادبی، ملی و مجموعهای از معرفت آغازین مردم ایران برشمرد و بیان کرد: این کتاب با توجه به مسائل ملی و فرهنگی عصری که فردوسی در آن میزیسته، به شیوهای ادبی سروده شده است. شاهنامه اثری است که از بینش و فرهنگی قوی سخن میگوید که سهم ارزندهای در پیشرفت کشورداری، سیاست و ادب جهانی داشته است.
او خاطرنشان کرد: فردوسی با مراحل مختلف تمدن و فرهنگ گذشته، هویت ملی و آسیبهایی که روبهروی فرهنگ زمان او قرار گرفته آشناست، و سالها رنج میبرد تا اثری خلق کند که در اعصار و قرون متمادی نشانۀ و مظهر ایران باشد.
دکتر بروجردی یکی از راههای حراست از میراث فردوسی را حفظ نسخ شاهنامه عنوان کرد و ادامه داد: نسخ شاهنامه اکثراً در ایران و آسیای میانه نگاشته شدهاند، اما بخش زیادی از آنها در ایتالیا، بریتانیا، روسیه و… نگهداری میشوند. با وجود اینکه نسخ بسیاری از ایران خارج شده است ایران گامهایی را برای جهانی کردن این میراث گرانبها برداشته است. ثبت شاهنامۀ بایسنقری در حافظۀ جهانی یکی از این اقدامات بود. شاهنامۀ بایسنقری که در دوران تیموریان (سال ۱۴۳۰ میلادی، ۸۳۷ ق) در هرات نوشته شد، اثری منحصربهفرد است که ایران توانست درسال ۲۰۰۷ آن را به ثبت جهانی برساند و تنها نسخۀ این اثر در موزۀ کاخ گلستان نگهداری میشود. این اثر اولین اثر ثبتجهانیشده در ایران است. علاوه بر جنبۀ ادبی، شاهنامۀ بایسنقری از جنبۀ هنری نیز ویژگیهای برجستۀ بینالمللی دارد.
وی در ادامه افزود: این اثر با تذهیبهای فراوان خطاطی طلاکوب نگاشته شده است. علاوه بر این، مفصلترین مقدمه از میان سه مقدمهای که بر شاهنامه نوشته شده، مقدمۀ شاهنامۀ بایسنقری است.
دکتر بروجردی با اعلام اینکه در حال حاضر پنج نسخۀ نفیس از شاهنامه در این سازمان نگهداری میشود، اظهار کرد: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی نیز دغدغهای جدی درگردآوری نسخ شاهنامه دارد و در تلاش است در جهت حراست از این اثر، امکانی برای جذب نسخ باقیماندۀ شاهنامه درکشور و جلوگیری از خروج آنها داشته باشد. نسخههای خطی شاهنامۀ فردوسی در کتابخانۀ ملی، هم از نظر تاریخ کتابت و هم از نظر زیباییشناسی، جزو نسخ نفیس محسوب میشوند.
در ادامۀ مراسم دکتر غلامعلی حداد عادل در سخنانی اظهار کرد: چند سالی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی روز بیست و پنجم اردیبهشت را در تقویم ملی ایرانیان روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نامیده است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز سه سالی است که این روز را بهعنوان روز زبان فارسی جشن میگیرد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه افزود: زبان فارسی رکن مهمی از ارکان هویت ملی ایرانیان است و ملت ایران با زبان فارسی تعریف میشود. ملت ایران نهتنها به زبان و ادبیات فارسی در سراسر جهان شناخته میشود بلکه به زبان و ادبیات فارسی نیز افتخار میکند. ما افتخار میکنیم که صاحب زبان چندهزارساله هستیم؛ زبانی که دربرگیرندۀ زبان فارسی میانه و زبان فارسی باستان است.
وی سپس خاطرنشان کرد: زبان فارسی زبان مشترک ایران با دو کشور افغانستان و تاجیکستان است و زبان مشترکی است که زمینۀ اشتراک فرهنگی در منطقه، از جمله آسیا، آسیای میانه، شبهقارۀ هند، آسیای صغیر و حتی بخشهایی از بینالنهرین را شامل میشود. ما با زبان فارسی با فارسیزبانان معاصر ایرانی و غیرایرانی پیوند برقرار میکنیم و هم با فارسیدانان و فارسینویسان که در طول هزار سال گذشته بر این زبان نقش آفریدند.
دکتر حداد عادل تصریح کرد: زبان مانند یک موجود زنده است. همانطور که از یک موجود زنده مراقبت میشود از زبان نیز باید نگهداری شود تا پابهپای تحولات روزگار، توانایی، پویایی و نشاط خود را حفظ کند. بدینمنظور فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ایران تأسیس شد و اکنون در آستانۀ سیسالگی قرار دارد.
او با اشاره به دو رونمایی در مراسم پاسداشت فردوسی و روز زبان فارسی شامل رونمایی از تالیف دورۀ کامل زبان و ادبیات فارسی و جلد سوم فرهنگ جامع فارسی گفت: بعد از مرحوم علامۀ دهخدا که حدود ۸۰ سال از دوران فعالیتش میگذرد، فرهنگنامۀ جامعی برای زبان و ادبیات فارسی تألیف نشده است، کمااینکه فرهنگ سخن تا حدود زیادی این نیاز را برآورده کرده است. با وجود این، فرهنگستان زبان و ادب فارسی فرهنگنامهای در قالب ۳۵ مجلد، با در نظر گرفتن آخرین روشهای پیشرفته، در حال تألیف فرهنگنامهای است که جلد سوم آن امروز رونمایی میشود.
وی در ادامه به تشریح فعالیتهای گروههای فرهنگستان زبان و ادب فارسی پرداخت و از جمله به فعالیتهای دو گروه واژهگزینی و نشر آثار فرهنگستان اشاره کرد و گفت: گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در طی ۲۴ تا ۲۵ سال گذشته توانسته است۶۰ هزار معادل فارسی برای لغات و اصطلاحات خارجی معادلسازی، تصویب و منتشر کند. همچنین گروه نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاکنون ۲۰۰ عنوان کتاب را منتشر کرده است.
دکتر حداد عادل همچنین با گریزی به فعالیتها و تشریح گزارشی در زمینۀ اقدامات بنیاد سعدی افزود: بر اساس گزارش این بنیاد، آمار دانشجویان و دانشآموزان فارسیزبان که ما در کشورهای دنیا شناسایی کردهایم حدود ۲۱ هزار نفر است. همچنین تعداد مدارس فارسیزبان در دنیا بالغ بر ۲۹۱ مدرسه بوده که ۱۵۷ مدرسه متعلق به جمهوری اسلامی ایران است.
وی افزود: بنیاد سعدی در ۶۱ کشور جهان دارای ۷۲ نمایندگی است که تاکنون ۲۲۳ مدرس و معلم از سوی این بنیاد انتخاب و اعزام شدهاند و در ۲۳۱ کلاس به غیر از دانشگاههای فارسیزبان به تدریس مشغول هستند و به ششهزار نفر فارسیآموز آموزش میدهند.
دکتر حداد عادل در پایان، با اشاره به روز فردوسی و روز زبان فارسی، خاطرنشان کرد: در این هزار سال، زبان و ادبیات فارسی از گزند آسیبها مصون بوده و امیدوارم اینچنین نیز باقی بماند.
در این همایش میزگردی با حضور یازده نفر از سفرای کشورهای افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، ترکیه، فلسطین، روسیه، رومانی، بوسنی و هرزگوین، قرقیزستان، قزاقستان و گرجستان برگزار شد. هریک از این سفیران دربارۀ زبان فارسی و چگونگی آموختن زبان فارسی و جایگاه آن در کشورهای متبوع خود، و همچنین اهمیت توجه به زبان فارسی سخن گفتند.
در بخش پایانی این مراسم از دورۀ کامل کتاب دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد سوم فرهنگ جامع فارسی، سیاستنامه (سیرالملوک) به تصحیح دکتر محمود عابدی، گزیدۀ گلستان (از انتشارات بنیاد سعدی برای فارسیآموزان)، و کتاب زنده باد زبان: سه سال در میان تاجیکان، نوشتۀ حسن قریبی، نمایندۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی در تاجیکستان، رونمایی شد.