هشتاد و چهارمین نشست ماهانه برگزار شد

 دوشنبه، سیزدهم اسفندماه ۱۳۹۷، هشتاد و چهارمین نشست ماهانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد. در این نشست دکتر مینا حفیظی، معاون گروه دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره، در موضوع «نگاهی به احوال و آثار عین‌القضات و تصحیح تازۀ تمهیدات» سخنرانی کرد.

وی در ابتدای سخنان خود، با اشاره به تاریخچۀ نگارش این کتاب و اهمیت آن اظهار کرد: تمهیدات از کهن‌ترین متون عرفانی به زبان فارسی است. در باب اهمیت مطالب و دیدگاه‌های خاصی که در آن به خدا و جهان و انسان وجود دارد، همین بس که مؤلف آن، عین‌القضات، جان بر سر دفاع از اعتقاداتش نهاد. دو دیگر آنکه این اثر، پیچیده‌ترین مباحث عرفانی را به شکلی سلیس و روان و به زبانی شاعرانه بیان می‌کند.

دکتر حفیظی در ادامه به بیان وجوه اهمیت تمهیدات پرداخت و گفت: اهمیت این متن ازآن‌روی است که شمار متون فارسی عرفانی با قدمت نهصدساله چندان زیاد نیست و بسیاری از آثار باقی‌مانده به زبان فارسی (و نه عربی) یا در قالب رساله‌اند یا کتاب‌هایی با افتادگی‌های بسیار، و شمار آثار مدون تفصیلی که تقریباً بی‌کم‌وکاست به دست ما رسیده‌اند، چندان چشمگیر نیست و بیشتر آثاری که در حد و اندازۀ تمهیدات‌اند پس از این اثر نگارش یافته‌اند، به‌ویژه آثاری که بیانگر اندیشه‌ای نو از جانب نویسندۀ آن بوده‌اند.

وی سپس با اشاره به لزوم تصحیح انتقادی این کتاب افزود: بنا به دلایلی که گفته شد، تمهیدات از جهات مختلف دارای ویژگی‌های خاصی است و تصحیح انتقادی آن احیای یکی از گنجینه‌های عرفان و ادب فارسی. همین امر نگارنده را بر آن داشت که بر اساس چهارده نسخه، از قدیم‌ترین نسخ تمهیدات،‌ به تصحیح انتقادی این اثر که یک‌ بار بیش از نیم قرن پیش تصحیح شده، بپردازد.

این عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه به روش کار خود در تصحیح تمهیدات عین‌القضات پرداخت و اظهار کرد: پنج نسخه از این نسخه‌ها شامل دو نسخه از مزار مولانا در قونیه، دو نسخه از کتابخانۀ اسماعیل پاشا و ملت‌گنل در استانبول و یک نسخه از کتابخانۀ مرعشی‌ نجفی در قم، در تصحیح پیشین دیده نشده‌‌اند. با بررسی نسخه‌ها روشن شد که تمهیدات اگر نگوییم دو روایت، دو تحریر یا شیوۀ نگارش دارد؛ ازاین‌روی، نسخه‌ها در دو گروه A و C جای گرفتند. در بیشتر مواضع روایت گروه A که نسخۀ اساس، سرگروه آن است در متن آمده است و روایت گروه C و نسخه‌های تابع آن در پانوشت. برای دشواری‌ها و مشکلات متن در پی‌نوشت‌ها یا تعلیقات، توضیحاتی داده شده است. در مقدمه شرحی در باب زندگی‌نامه و جهان‌بینی عین‌القضاة، سبک نگارش تمهیدات، روش این تصحیح و کاستی‌های تصحیح پیشین آمده و از زحمات مصحح محترم، شادروان دکتر عفیف عسیران، تقدیر شده است. افزون بر این، بخشی نیز به پیشینۀ تحقیق شامل کتاب‌ها، مقالات و رساله‌هایی در بارۀ عین‌القضات و آثار او، به‌ویژه تمهیدات، اختصاص دارد. در پایان نیز علاوه بر فهرست منابع، فهرستی از آیات، احادیث و روایات، سخنان بزرگان، اشعار و اعلام متن ارائه شده است.

هشتاد و چهارمین نشست ماهانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان، دکتر محمد دبیرمقدم، معاون علمی و پژوهشی، و برخی از اعضای پیوسته، از جمله دکتر فتح‌الله مجتبائی، دکتر محمد سرور مولایی، و استاد موسی اسوار، و همچنین جمعی از پژوهشگران و اعضای هیئت علمی فرهنگستان برگزار شد.