نثر گفتاری تاجیکان بخارا

با وجود آنكه مردم بخارا در کشور ازبکستان از محیط مدارس و کتابخانه‌ها و دیگر عواملی که در افزایش دایرۀ واژگانیِ فارسی آنان مؤثر است دور مانده‌اند، همچنان فارسی/تاجیكی در گفت‌وگوهای آنان پایه‌های استوار دارد. لهجه‌ای که مردمان امروزی بخارا به آن تکلم می‌کنند نه فقط برای فولكلورشناسان، بلكه برای زبان‏‌شناسان، متن‌‏شناسان ادبیات و مردم‏‌شناسان نیز اهمیت علمی فراوان دارد. در ادبیات عامیانۀ بخارا تأثیر ادبیات نوشتاری، یعنی ادبیات كلاسیك، و همچنین متون دینی بسیار زیاد بوده است و ادبیات كلاسیك ــ كه اصولآً بخارا در پیدایش آن نقش مهمی داشت ــ در تفكر مردم تأثیر زیادی کرده است.

در مجموعۀ حاضر که حاصل پژوهش‌های پروفسور روشن رحمانی، پژوهشگر اهل تاجیکستان، در طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی است، سه نوع ادبیات عامه آورده شده است: ۱. افسانه‌‏ها؛ ۲. قصه‏‌ها؛ ۳. روایت‏‌ها. اکثر متن‏‌های نثر شفاهی را در بخارا «شُگ = شُک، اُشُگ، افسانه، قصه، مَتَل یا حکایه» می‎‏نامند. امروزه، با وارد شدن وسایلی چون رادیو، تلویزیون، ویدئو و غیره، خواندن افسانه و گفتنِ شُگ در میان تاجیکانِ بخارا بسیار کم شده و شاید تنها شمار اندکی از پیرزنان و پیرمردان ۶۰ تا ۹۰ساله، و گاه میان‌سالان و جوانان، رسمِ افسانه‏‌گویی بخارائیان ادامه داشته باشد. ضمن اینکه آن افرادی که هنوز در قید حیات‌اند این افسانه‏‌ها را در خردسالی شنیده‌اند و بعضی از آن‌ها را در یاد دارند. ضرورت گردآوری و نشر این افسانه‌ها از همین‌جا معلوم و مشخص می‌شود. کتاب نثر گفتاری تاجیکان بخارا (افسانه‌ها، قصه‌ها، روایت‌ها) با همین هدف تدوین و منتشر شده است.

بر اساس فهرست کتاب، این مجموعه با مقدمه‌ای از شادروان محمدجان شکوری، عضو پیوستۀ فقید فرهنگستان زبان و ادب فارسی، آغاز می‌شود. پس از آن مقدمه‌ای مفصل در باب پژوهش انجام‌گرفته و گویش و لهجۀ تاجیکان بخارا، به قلم دکتر روشن رحمانی آمده است. در ادامه بخش‌های افسانه‌ها ( شامل ۲۹ افسانه)، قصه‌ها (شامل ۸ قصه) و روایت‌ها (شامل ۲۶ روایت) دیده می‌شود. توضیحات و لغت‌نامه بخش‌های پایانی این کتاب را تشکیل می‌دهند.

کتاب نثر گفتاری تاجیکان بخارا (افسانه‌ها، قصه‌ها، روایت‌ها) نوشتۀ دکتر روشن رحمانی است که آماده‌سازی آن برای نشر زیر نظر حسن قریبی، رئیس پژوهشگاه فرهنگ فارسی ـ تاجیکی در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، انجام پذیرفته و انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی آن را در ۶۱۴ صفحه و با شمارگان ۵۰۰ نسخه، به بهای ۷۰هزار تومان منتشر کرده است.