تاریخچه
گروه ادبیات معاصر در سال ۱۳۸۴ با مدیریت احمد سمیعی (گیلانی)، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی تأسیس شد. این گروه تا کنون مجری پنج طرح و چندین برنامۀ پژوهشی بوده که محصول آن‌ها در قالب بیست دفتر منتشر شده است.
هدف‌ها
- بالا بردن سطح آشنائی جامعۀ ادبی کشور با شئون گوناگون ادبیات معاصر؛
- پُر کردن خلأهای موجود در عرصۀ نقد و نظریۀ ادبی و تاریخ ادبیات به‌خصوص حوزه‌های مغفول آن؛
- زمینه‌سازی برای تدوین تاریخ ادبیات فارسی از طریق بررسی تاریخ ادبیات‌های زبان‌های مهم و آخرین شیوه‌های تاریخ ادبیات‌نویسی؛
- بالا بردن سطح تحقیقات ادبی در عرصۀ ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی از طریق آشنا ساختن پژوهشگران دانشگاه‌ها و مراکز آکادمیائی با نظریات ادبی جدید.
مدیر گروه
احمد سمیعی (گیلانی) (تهران ـ ۱۲۹۹)
تحصیلات
کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی
برخی از آثار
دلدار و دلباخته، ژرژ ساند (ترجمه)؛ خیال‌پروری‌های تفرجگر انزواجو، ژان ژاک روسو (ترجمه)؛ ادبیات ساسانی؛ داتا گنج‌بخش (زندگی‌نامه و تعالیم شیخ ابوالحسن علی بن عثمان هجویری)، شیخ عبدالرّشید (ترجمه)؛ چومسکی، جان لاینز (ترجمه)؛ هزیمت یا شکست رسوای آمریکا، ویلیام لوئیس و مایکل لِدین (ترجمه)؛ ساخت‌های نحوی، نُعام چومسکی (ترجمه)؛ آیین نگارش؛ آشنایی با زبان‌شناسی؛ آشنایی با ادبیات اشکانی و ساسانی؛ دیدرو، پیتر فرانس (ترجمه)؛ سالامبو، گوستاو فلوبر (ترجمه)؛ شیوه‌نامۀ دانشنامۀ جهان اسلام؛ نگارش و ویرایش؛ تتبّعات، گزیدۀ اثر مونتنی (ترجمه)؛ برادرزادۀ رامو، دیدرو (ترجمه)؛ هنرپیشه کیست؟ نظر خلاف عرف دربارۀ هنرپیشگان، دیدرو (ترجمه)؛ چیزها، ژرژ پِرک (ترجمه)؛ مسیح، یاسپرس (ترجمه)؛ زیباشناسی، برتلمی (ترجمه)؛ سبک، کریستین نوآی کلوزار (ترجمه).
اعضای شورای علمی
احمد سمیعی (گیلانی)، موسی اسوار، مژدۀ دقیقی، سعید رضوانی، سعید رفیعی خضری، جعفرشجاع کیهانی، بهناز علیپور گسکری، حسن میرعابدینی.
اعضا
اعضای شورای علمی؛ مریم رحمانی، مهسا رون، فاطمه فرهودی‌پور، عذرا شجاع‌کریمی، آزاده گلشنی.
طرح‌ها و برنامه‌های عملیاتی
۱. طرح تطوّر مضامین ادبیات داستانی معاصر
اجرای این طرح از سال ۱۳۸۴ آغاز شده است و هدف آن بررسی مضامین ادبیات داستانی و نمایشی از آغاز تا سال ۱۳۳۰ است. تا کنون در این باب، کتاب‌های سیر تحوّل ادبیات داستانی و نمایشی در دو جلد، به قلم حسن میرعابدینی منتشر شده است. بررسی آثار داستانی و نمایشی از ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ نیز در دو جلد به کوشش حسین مرتضائیان آبکنار و بهناز علیپور گسکری به چاپ رسیده است. جلد سوم این بررسی، که سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۲۰ را در بر می‌گیرد، در دست تدوین است.
از پژوهش‌هایی که در چارچوب طرح تطوّر مضامین داستانی و نمایشی دنبال شده، استخراج واژه‌ها و عبارت‌های اصطلاحی از منابع داستانی و نمایشی و گردآوری آن‌ها در قالب فرهنگ واژه‌ها و عبارت‌های اصطلاحی در ادبیات داستانی و نمایشی است. مرحلۀ اوّل این طرح دورۀ بیداری مشروطیت و پس از انقلاب مشروطه (سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۳۰۰) را در بر می‌گیرد. جلد اوّل این پژوهش، مشتمل بر چهار دفتر، به همّت سعید رفیعی خضری در سال ۱۳۹۷ به چاپ رسید.
۲. طرح بررسی شیوه‌های تاریخ‌ادبیات‌نگاری
هدف از این طرح، بررسی شیوه‌های تاریخ‌ادبیات‌نگاری در جهان برای استفاده از آن‌ها در نگارش تاریخ ادبیات زبان فارسی است. این طرح با انتشار جزوۀ تدوین تاریخ ادبیات فارسی به قلم احمد سمیعی (گیلانی) آغاز شد. در چارچوب این طرح، تاریخ‌ادبیات‌نگاری در آلمان به سعی سعید رضوانی، ادبیات و تاریخ‌نگاری آن به قلم طه حسین، با ترجمۀ موسی اسوار، و همچنین سیر تاریخ‌نگاری ادبیات معاصر در چهار دفتر، تألیف حسن میرعابدینی، منتشر شده است. مقالاتی نیز در زمینۀ طرح تاریخ‌ادبیات‌نگاری به چاپ رسیده است که از آن جمله است مقالۀ «ادبیات فرانسه، پویائی و تاریخ آن در معرّفی جدیدترین تاریخ ادبیات زبان فرانسه به سرپرستی تادیه» در مجلّۀ نوپدید ایرانشهر امروز (شمارۀ اوّل، بهار ۱۳۹۵)، «گزارش آراء گوستاو لانسون دربارۀ روش تاریخ‌ادبیات‌نگاری» به قلم گوستاو لانسون در نامۀ فرهنگستان (شمارۀ ۴۰)، «مشرب اخلاقی مولیر» به قلم گوستاو لانسون در مجلۀ رودکی، و مقالات متعدّد دیگری در نامۀ فرهنگستان، از جملۀ آخرین آن‌ها، مقالۀ «گفتمان‌های معاصر و سنّت تاریخ‌ادبیات‌نگاری در ایران» به قلم سیّد مهدی زرقانی در شمارۀ ۵۸ مورّخ زمستان ۱۳۹۴.
از برنامه‌های این طرح نگارش مجموعۀ تک‌چهرۀ نویسنده در بررسی داستان‌نویسان به زبان فارسی است که جلد اوّل (۱۳۹۵) و دوم آن (۱۳۹۷) به قلم حسن میرعابدینی به چاپ رسیده است.
کتاب‌شناسی نقد و بررسی ادبیات داستانی معاصر مجموعۀ دیگری است که تدوین و انتشار آن به کوشش فاطمه فرهودی‌پور در چارچوب این طرح دنبال می‌شود. تا کنون دو جلد این کتاب‌شناسی (دفتر اوّل مشتمل بر کتاب‌شناسی سیّد محمدعلی جمالزاده، صادق هدایت و بزرگ علوی، و دفتر دوم شامل کتاب‌شناسی جلال آل‌احمد، صادق چوبک، سیمین دانشور و ابراهیم گلستان) به ترتیب در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۵ به چاپ رسیده است.
۳. طرح سیر تحوّل ژورنالیسم در ایران
هدف از این طرح، که اجرای آن از سال ۱۳۹۳ در گروه ادب معاصر آغاز شده، بررسی و نگارش تاریخچۀ فشرده‌ای از ژورنالیسم در ایران با تکیه بر زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری آن، پرداختن دقیق و جزءنگارانه به نوشته‌های ژورنالیستی ارزشمند هر دوره، بررسی زبان و سبک ژورنالیستی آن‌ها، و مشخص کردن نویسندگان اصلی و صاحب‌نفوذی است که به سبک ژورنالیستی قلم زده‌اند.
تا کنون بانک اطلاعاتی نسبتاً غنی و پرمایه‌ای از شمار قابل توجهی از مطبوعات به همّت جعفرشجاع کیهانی گردآوری شده، و پژوهش بر اساس مواد گردآمده آغاز گشته است. هم‌اینک سه پژوهشگر تمام‌وقت و پاره‌وقت زیر نظر حسن میرعابدینی و جعفرشجاع کیهانی در چارچوب این طرح مشغول به کارند. فهرستی بالغ بر ششصد نام از اهل قلم، از آغاز تا سال ۱۳۵۷، استخراج شده و بیش از صد نشریۀ ادواری، به‌صورت مکتوب یا دیجیتالی، از دورۀ قاجار تا پایان دورۀ پهلوی، در بانک اطلاعاتی محفوظ است. همچنین مقالات و کتاب‌های مرجع مهم در ارتباط با ژورنالیسم به گنجینۀ بانک اطلاعاتی افزوده شده و تکمیل آن‌ها در برنامۀ عملیاتی آتی منظور شده است. با استفاده از این منابع تشکیل پرونده‌های علمی برای هر قلم ژورنالیستی آغاز شده است.
باتوجه‌به زمان‌بندی طرح، دفتر نخست این طرح با عنوان «نخستین قلم‌های ژورنالیستی» (عهد ناصری و عهد مظفّری) آمادۀ چاپ است. در این دفتر نشریات قانون، روزنامۀ خاطرات اعتمادالسّلطنه، فرهنگ، اختر، ثریا، تربیت، ادب، حبل‌المتین و حکمت بررسی شده و قلم‌های شاخص در آن‌ها معرفی شده‌اند.
۴. طرح بررسی و بازخوانی دست‌نوشته‌های نیما یوشیج
این طرح از سال ۱۳۹۳ با همکاری کتابخانۀ فرهنگستان در گروه ادب معاصر در دست اجرا قرار گرفته و مبنای آن دست‌نوشته‌های نیما یوشیج است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در اختیار دارد. دفتر اوّل این دست‌نوشته‌ها با عنوان صد سال دگر، مشتمل بر صدوپنج قطعه شعر منتشرنشده از نیما، از اوایل دهۀ ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۶ به کوشش سعید رضوانی و مهدی علیایی مقدّم، در سال ۱۳۹۵ چاپ و منتشر شده است.
نشریۀ بازخوان
انتشار این نشریۀ داخلی از سال ۱۳۹۲ و با هدف ارائۀ بهترین و خواندنی‌ترین مقالات مربوط به زبان و ادبیات فارسی منتشرشده در مجلّات روز در دستور کار گروه ادب معاصر قرار گرفته است. تاکنون هفده شماره از این نشریه منتشر شده است. دبیر مجلّه خانم مژده دقیقی است.
چشم‌اندازی از برنامه‌های آیندۀ گروه
گروه ادب معاصر همواره کوشیده است اجرای طرح‌های پژوهشی و برنامه‌هایی را در دستور کار خود قرار دهد که تحقیق و تفحّص در آن‌ها، به‌رغم ضرورت و اهمیت آن‌ها، دچار خلأ چشمگیر است. از آن جمله است سفرنامه‌نویسی، ادبیات ترسّلی و دیوانی، ادبیات خطابه‌ای و منبری، مکاتیب، شرح و تلخیص. امید می‌رود، با پیشرفت کار در طرح ادبیات ژورنالیستی، که گروه اینک امکانات اندک و نیروهای خود را برای آن بسیج کرده است، طرح‌های دیگر نیز عملاً در دستور کار قرار گیرند.
برخی از آثاری که تاکنون در گروه ادبیات معاصر ساخته و پرداخته شده و به چاپ رسیده‌اند:
سیر تحوّل ادبیات داستانی و نمایشی، از آغاز تا ۱۳۲۰ شمسی (دفتر اوّل، ۱۳۸۷)؛ سیر تحوّل ادبیات داستانی و نمایشی، از ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ (دفتر دوم، ۱۳۹۱)، تألیف حسن میرعابدینی؛
شعر امروز ایران، به اهتمام و ترجمۀ عربی موسی اسوار، ۱۳۸۴؛
معرّفی و بررسی آثار داستانی و نمایشی، از ۱۲۵۰ تا ۱۳۰۰ شمسی (بر اساس پژوهش‌های طرح تطوّر مضامین داستانی گروه ادبیات معاصر)، گزارش حسین مرتضائیان آبکنار، ۱۳۸۷؛
مروری بر تاریخ‌نگاری ادبیات معاصر، تألیف حسن میرعابدینی، دفتر اوّل، ۱۳۸۸؛ دفتر دوم، ۱۳۸۹؛ دفتر سوم، ۱۳۸۹؛ دفتر چهارم، ۱۳۹۴؛
شعر امروز ایران (مقالات، اشعار، دیدگاه‌ها)، به اهتمام موسی اسوار، ۱۳۸۴.
جهان‌بینی در ایران پیش از انقلاب (تحلیل ادبی آثار چند نویسنده در بافت تاریخ افکار)، کلاوس پِدِرسُن، گزارش احمد سمیعی (گیلانی)، ۱۳۸۶؛
نقد مجموعه آثار داستانی اسماعیل فصیح، آناهید اُجاکیانس، ۱۳۸۶؛
رسالۀ لونگینوس در باب شکوه سخن، ترجمۀ رضا سیّدحسینی، ۱۳۸۷؛
طرّاحی مقدّماتی برای ایران‌شناسی نظام‌یافته، حسن حبیبی، ۱۳۸۹ ؛
تاریخ ادبیات‌نگاری در آلمان (بررسی هفت اثر در تاریخ ادبیات زبان آلمانی)، سعید رضوانی، ۱۳۸۹؛
سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، سیّد علی آل‌داود، ۱۳۹۱؛
بنیان‌گذاران نقد ادبی جدید در ایران، سعید رضوانی، ۱۳۹۳؛
فرهنگ واژه‌ها و عبارت‌های اصطلاحی در ادبیات داستانی و نمایشی (۱۲۵۰–۱۳۰۰)، سعید رفیعی خضری، ۱۳۹۳؛
معرّفی و بررسی آثار داستانی و نمایشی (۱۳۰۰–۱۳۱۰)، بهناز علیپور گسکری، ۱۳۹۳؛
کتاب‌شناسی نقد و بررسی ادبیات داستانی معاصر، فاطمه فرهودی‌پور، دفتر اوّل، ۱۳۹۲، دفتر دوم، ۱۳۹۵؛
تک‌چهرۀ نویسنده، حسن میرعابدینی، دو جلد، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷؛
ادبیات و تاریخ‌نگاری، طه حسین، ترجمۀ موسی اسوار، ۱۳۹۵؛
صد سال دگر (دفتری از اشعار منتشرنشدۀ نیما یوشیج، دست‌نوشته‌های نیما یوشیج)، به تصحیح سعید رضوانی، مهدی علیایی مقدّم، ۱۳۹۵.
فرهنگ اصطلاحات زبانی در ادبیات داستانی و نمایشی (جلد اوّل، ۱۲۵۰-۱۳۰۰)، سعید رفیعی خضری، ۱۳۹۷.